De invloed van geld op onze emoties en gedrag

Geld, een van onze meest belangrijke sociale technologieën. Waar we heel lang geleden nog een brood wisselden voor wat melk zijn we nu het stadium van tastbaar geld voorbij en in het cryptovaluta tijdperk aangekomen. Met de inmiddels eeuwenoude ontwikkelingen rondom geld en onze afhankelijkheid eraan is het bijna onmogelijk om je voor te stellen hoe de huidige samenleving zonder zou functioneren. Hoe zijn we op dit punt gekomen dat geld zo een grote rol speelt in ons leven? Wat heeft deze eeuwige zoektocht naar geld voor invloed op onze psyche en gedrag?

Het verlangen om geld te verkrijgen en te bezitten is uitgegroeid tot een van de sterkste moderne menselijke motivaties. Wat begon als middel om het ruilen van levensmiddelen te vergemakkelijken, is uitgegroeid tot een belangrijke spil in ons leven. Het meest van deze sterke menselijke motivaties, zoals de zoektocht naar eten, een veilige verblijfplaats of het behoren tot een groep, hebben twee eigenschappen die ervoor zorgen dat het ontstaan is uit te leggen vanuit een evolutionaire oogpunt: 1. Aanpassingsvermogen (adaptiveness), wat ervoor zorgt dat menselijke motivaties in dienst staan van het overleven van het individu of de voortplanting van de soort. 2. Darwiniaanse continuïteit, wat inhoudt dat de motivaties of exacte homologen van motieven zijn, die in alle of vele verwante diersoorten voorkomen, of duidelijk zijn afgeleid van dergelijke motieven. Het probleem waar tegenaan gelopen wordt met het onderzoeken van het bezit van geld als sterke menselijke motivatie, is dat deze motivatie niet direct adaptief is en evolutionair gezien niet duidelijk is afgeleid van andere motieven of instincten. Hiermee is geld problematisch om uit te leggen in evolutionaire termen en staan wetenschappers voor een raadsel hoe deze sterke drang toch is ontstaan.

Om toch een poging te doen zijn de psychologen Lea en Webley (2006) op zoek gegaan naar de biologische verklaring voor de sterke invloed van geld in onze maatschappij. Ze kwamen tot de conclusie dat het effect van geld te koppelen is aan enerzijds de werking als overlevings-tool om essentiële voorwerpen te krijgen en het anderzijds dezelfde werking heeft op onze hersenen als drugs. Deze “Drug Theory” geeft als hoofdargument dat de stimulerende kracht van geld te wijten is aan het feit dat geld het neurale of psychologische effect van een andere, meer natuurlijke stimulant, nabootst. Binnen deze theorie voert geld dus eigenlijk een parasiterende actie uit op een evolutionair functionerend systeem, waaruit de motivationele kracht voortvloeit. De reden dat dit verschijnsel wordt vergeleken met de werking van drugs, is dat drugs zelf ook functioneert als een sterke motivator, zonder verdere evolutionaire functie. Daarnaast is geld volgens deze theorie, net als drugs, vaak verslavend, heeft een te sterke drang ernaar merkbare gevolgen voor het individu en wekt het een onmiddellijk gevoel van beloning op. Het is dus zowel de bruikbaarheid van geld en de drugs-achtige werking op het brein wat geld een krachtige beloning maakt.

Maar wat voor invloed heeft dit geld-fenomeen nu eigenlijk op ons gedrag? Hoewel dit bij iedereen anders kan zijn, zijn er binnen de psychologie vele voorbeelden te vinden van mensen waarvan het gedrag wordt beïnvloed als er geld op het spel staat, hieronder zullen enkele worden behandeld.

Een illustratie van een negatieve invloed van geld is te vinden in het experiment van Gino en Pierce (2009), waar de fysieke aanwezigheid van geld leidde tot gevoelens van afgunst en onethisch gedrag bij de participanten. Deze participanten werden gevraagd om bepaalde anagrammen-testen uit te voeren en vervolgens zelf te noteren hoeveel ze er correct hadden. De hoeveelheid correcte anagrammen  bepaalden hierbij de hoogte van de beloning. Daarnaast werd aan het einde de emoties van de participanten via vragenlijsten gemonitord. Uit de resultaten bleek dat de groep participanten die  tijdens het onderzoek een grote stapel geld in dezelfde ruimte zagen, zichzelf onterecht hogere scores gaven en meer afgunst ervaarde dan de participanten die geen grote stapel geld hadden waargenomen. Het maakte daarbij niet uit of het duidelijk was dat het geld van een andere proefleider was of niet. Met de negatieve impact op het slachtoffer, de proefleider die dus op oneerlijke wijze meer geld moet betalen aan de participant, werd dus geen rekening gehouden. Dit onethische gedrag gemedieerd door de gevoelens van afgunst werd in dit geval dus puur veroorzaakt door de aanwezigheid van het geld en hoefde niet gericht te zijn op een specifiek persoon of organisatie. De mensen handelden naar  hun gevoelens die het geld had opgewekt.

Niet alleen de fysieke aanwezigheid van geld, maar ook de door inkomen bepaalde sociale status beïnvloedt ons gedrag. In de naturalistische en experimentele studie van Piff et al. (2012) zijn verschillende onderzoeken gedaan in verschillende settings naar de mate van asociaal gedrag die verschillende sociale klassen vertoonden. Deze scheiding tussen de sociale klassen, of socio economische status (SES), maakte het in deze studie mogelijk om te kijken naar de gedragingen op het gebied van verkeersdeelname, onethische keuzes, vrijgevigheid, onderhandelen, valsspelen en hebzucht. De resultaten van het onderzoek lieten zien dat de onderzochte groep die zich in een hogere sociale klasse bevindt, vaker asociaal gedrag vertoont in het verkeer, vaker onethische keuzes maakt (tijdens onderhandelingen), vaker vals speelt  en minder vrijgevig is. Een potentiële hoofdoorzaak die werd genoemd was de hogere positieve attitude die deze groep had jegens hebzucht.

Naast de fysieke aanwezigheid van geld en de sociale economische klasse lokt het idee van geld alleen al opwinding en bepaalde (irrationele) keuzes uit. Een voorbeeld hiervan is te zien in cryptovaluta. Achter de populariteit van de alom bekende bitcoin, de bekendste cryptomunt die tot op de dag van vandaag nog steeds door het dak gaat, schuilen verschillende psychologische beweegredenen. Zo koop je je volgens psychologen en economen met de bitcoin eigenlijk in een bepaalde rebelse scene, die kopers vervolgens toe eigenen aan hun identiteit. Ze zijn onderdeel geworden van een groep waar ze graag bij willen horen. Ditzelfde groepsgevoel in combinatie met het idee van het aan de voet staan van iets revolutionairs kan daarnaast ook een gevoel van FOMO (Fear of Missing Out) opwekken, de angst om iets te missen en/of daar spijt van te krijgen. Deze spijt-aversie zorgt in sommige gevallen voor irrationele beslissingen en impulsaankopen. Daarnaast wordt cryptovaluta nog aantrekkelijker gemaakt door zijn onvoorspelbaarheid en de snelheid waarmee de koersen veranderen. Dit zorgt op zijn beurt voor een bepaalde spanning rondom de munten,  wat verslaving kan opwekken. Dit fenomeen is kenmerkend aan de hedendaagse illustratie van de Drug Theory.

Hoe dan ook, een groot deel van de kopers van cryptovaluta weten wat ze doen. Dit is te merken aan vele succesverhalen en de stijgende interesse van de officiële financiële instituten. Desalniettemin, dat deze drang om cryptovaluta te bezitten niet altijd rationeel is, is te zien bij de komst van de dogecoin, de valuta met een plaatje van een beroemde hond erop. Deze munt verscheen op het toneel als grap om aan te tonen dat mensen werkelijk overal in investeren zonder zich eerst in te lezen. Ironisch genoeg, is deze munt in een rap tempo massaal gekocht en razend populair geworden.

Al met al, kunnen we er niet omheen dat er meer schuilgaat achter hedendaagse economische fenomenen en beslissingen rondom geld, dan pure rationaliteit. Onze betaalmiddelen zijn ontworpen om duidelijke waarde aan te brengen, ruilen te vergemakkelijken en is uiteindelijk uitgegroeid tot digitale eenheden. Naast dat het door de eeuwen heen een flinke transitie heeft doorgegaan heeft het ook een meer duidelijke invloed op onze emoties en gedrag gekregen, iets wat niet alleen meer met standaard economische modellen te voorspellen valt. Bij Bloakes zijn we al een voorloper op het integreren van deze menselijke irrationaliteit in een van origine klassieke economische omgeving. Heb jij vragen over de invloed van emoties op het gedrag van je consumenten? Neem dan contact op met Jules de Ryck via jules@bloakes.nl voor onze expertise of bekijk onze onderzoekmethoden.

Bronnen

Lea, S. E. G., & Webley, P. (2006). Money as a tool, money as a drug: The biological psychology of a strong incentive. Behavioral and Brain Sciences, 29, 161-176.

Gino, F., & Pierce, L. (2009). The abundance effect: Unethical behavior in the presence of wealth. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 109, 142-155.

Piff, P. K., Stancato, D. M., Côté, S., Mendoza-Denton, R., & Keltner, D. (2012). Higher social class predicts increased unethical behavior. PNAS, 109, 4086-4091.

Stieg, C. (2021, 23 januari) Why people are so obsessed with bitcoin: The psychology of crypto explained. Geraadpleegd van https://www.cnbc.com/2021/01/23/why-people-invest-in-bitcoin.html