Deze blog is geschreven door Lisa Ebben. 

Impact op grote schaal

Iedereen zal het ondertussen bevestigen: de impact van het coronavirus is enorm. In het beginstadium waren er vooral problemen vanwege uitverkochte desinfecterende handgel en mondkapjes. Naarmate meer mensen besmet raakten en ook overleden aan het virus, werd geadviseerd om zo veel mogelijk thuis te werken en met milde verkoudheidsverschijnselen niet op pad te gaan. Hogescholen en universiteiten sloten hun deuren. Afgelopen zondag werden de maatregelen nog drastischer aangepast, namelijk alle scholen, kinderopvang, horeca en sportclubs moeten dicht.

Terwijl ik een paar weken terug nog redelijk nonchalant over de ernst van het coronavirus nadacht, ben ik er inmiddels wel achter dat het niet zomaar een griepje is dat wel overgaat. De economische gevolgen van de zowat ‘lockdown’ van Nederland zijn groot en veel ondernemers zullen het moeilijk gaan krijgen de komende weken.

Ondanks de vele alarmerende berichten die de media hebben gedeeld, zijn er nog steeds mensen die niet bang zijn voor het virus en lak hebben aan de maatregelen die het RIVM voorschrijft. Daarentegen zijn er ook mensen die doorslaan in extreme maatregelen, zoals hamsteren. Hoe komt het nou dat er zo’n groot contrast is tussen reacties op deze pandemie? En welke rol spelen de media in het aanzetten tot extreme voorzorgsmaatregelen (hamsteren) onder de mensen?

Psychometrisch paradigma

Onderzoek heeft aangetoond dat mensen een risico beoordelen op drie factoren (Slovic & Weber, 2002). De eerste is angst; is het risico slecht beheersbaar en onvrijwillig? De tweede bestaat uit begrijpelijkheid, dit gaat over de mate van bekendheid met de oorzaken en gevolgen van het risico. De derde betreft het aantal mensen dat getroffen is door het risico. Het coronavirus scoort hoog op alle drie de factoren, aangezien het moeilijk beheersbaar, onvrijwillig en nieuw (oftewel met nog onbekende oorzaken en gevolgen) is, en het veel mensen treft. Deze factoren laten dus zien waarom het coronavirus als veel risicovoller wordt beschouwd dan bijvoorbeeld een seizoen griep. Vandaar dat Nederland, net als veel andere landen, rigoureuze maatregelen inzet om het te bestrijden.

Contrasterende reacties

Toch zijn zoals eerder gezegd de reacties op het coronavirus nogal verschillend. Zo interviewde het NOS-journaal een man die het verschrikkelijk vond dat hij geen biertjes meer kon drinken vanwege het sluiten van de horeca en liever zag dat de cafés openbleven. Op hetzelfde moment waren twee vrouwen aan het vechten om een pak wc-papier. Blijkbaar zijn er mensen die de gevolgen van het risico onderschatten en mensen die het overschatten.

Hamstergedrag

De media beïnvloeden het gedrag van mensen. Dit is goed te zien aan het hamstergedrag dat ontstond als gevolg van berichten over een tekort aan producten in winkels en supermarkten. Het begon met desinfecterende handgel en mondmaskers. Sinds vrijdag zijn er ook in veel supermarkten schappen leeg. Terwijl er telkens benadrukt wordt dat hamsteren nergens voor nodig is omdat er voldoende voedsel is, blijven mensen hun karretje volproppen.

Een reden voor dit gedrag kan zijn dat mensen zich bedreigd voelen omdat ze, door het zien van beelden van een tekort aan levensmiddelen in de media, zich heel goed een situatie kunnen voorstellen zonder wc-papier, spaghetti, of paprika chips (Dijkstra, 2020). Uit angst voor zo’n vreselijk vooruitzicht beginnen ze nu maar alvast met het voorkomen ervan.

Ook speelt de omgeving van mensen een rol. Mensen hechten waarde aan wat mensen in hun sociale kring vinden en doen. Zien zij op Facebook dat vrienden of familie hun angst delen over dat er iets engs gaat komen en daarom op hamsteren overgaan, dan zijn ze waarschijnlijk meer geneigd om die mening te delen en ook op dat gedrag over te gaan. Zo ontstaat er een ‘persoonlijke’ realiteit die verre van reëel is, aangezien er geen reden is om te hamsteren.

Vertrouwen

In tegenstelling tot de hamsteraars zijn er ook mensen die leven alsof er geen pandemie is aangekondigd. Wat deze leefstijl kan hebben beïnvloed is het gebrek aan vertrouwen in degene die de informatie over het virus en bijbehorende maatregelen met de mensen deelt, namelijk minister-president Mark Rutte. Hij doet dit weliswaar namens het RIVM en de rest van de regering, maar nog steeds blijft hij de ‘frontman’ die met een oplossing moet komen.

38% van de bevolking heeft geen vertrouwen in kabinet-Rutte III en 59% heeft geen vertrouwen in Rutte als minister (EenVandaag, 2019), terwijl juist vertrouwen een erg belangrijke factor is bij het opvolgen van advies over een pandemie, vooral wanneer mensen niet genoeg kennis hebben om zelf te handelen (Siegrist & Zingg, 2014). Bovendien werd er eerst gecommuniceerd dat vooral (zwakke) ouderen ernstig ziek zouden worden door het virus, maar nu blijkt dat de helft van ernstig zieke mensen onder de vijftig jaar is. Het geven van misinformatie helpt niet bepaald bij het creëren van vertrouwen.

Vermijd chaos en paniek door onderzoek te doen

De reden waarom het coronavirus de wereld in beslag heeft genomen is dus omdat het een nieuw, moeilijk beheersbaar virus is met oorzaken en gevolgen die nog onderzocht moeten worden, waardoor de risicoperceptie van mensen erg hoog is. Ook blijken er uiteenlopende reacties, zo zijn er mensen die een verdraaide realiteit creëren en mensen die de echte realiteit lijken te ontkennen.

Het is daarom cruciaal om te onderzoeken welke manier van advies geven het best aanzet tot het gewenste gedrag bij de diverse doelgroepen met tegengestelde ideeën. Bij Bloakes is het mogelijk om te onderzoeken hoe mensen verschillende boodschappen en adviezen verwerken en kunnen we testen of deze wel werkelijk aanzetten tot een juiste actie, zoals afstand houden en sociaal isolement. Hierdoor weet je precies wat een juiste boodschap is om chaos en paniek te voorkomen. Benieuwd naar hoe we dit precies doen? Stuur een mail naar didier@bloakes.nl voor meer informatie.

Geef een reactie